Sanskrit as the Knowledge Language of India: A Gateway to Indian Knowledge System
ભારતની જ્ઞાનભાષા તરીકે સંસ્કૃત: ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલીની પ્રવેશદ્વાર
DOI:
https://doi.org/10.31305/rrjiks.2025.v2.n1.009Keywords:
Sanskrit, Indian Knowledge System (IKS), Epistemology, Decolonization, Ayurveda, Traditional KnowledgeAbstract
This article positions Sanskrit not merely as a classical language, but as the foundational and integrative framework for the Indian Knowledge System (IKS). It argues that Sanskrit’s sophisticated structure, precise epistemological vocabulary, and vast textual corpus make it an indispensable gateway to accessing authentic Indian intellectual traditions. The paper explores how key disciplines—including philosophy, linguistics, astronomy, medicine (Ayurveda), and statecraft (Arthaśāstra)—are systematically encoded within Sanskrit literature. It contends that engaging with these sources in their original language is crucial for a nuanced and unbiased understanding, moving beyond colonial and Western interpretations. Ultimately, the study advocates for the revitalization of Sanskrit studies as a critical academic endeavour to decolonize knowledge and reclaim India’s intellectual heritage in its own terms.
Abstract in Gujarati Language: આ લેખમાં સંસ્કૃતને માત્ર એક શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે નહીં, પરંતુ ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી (IKS) માટેની પાયાની અને એકીકૃત રચના તરીકે રજૂ કરવામાં આવી છે. તેમાં દલીલ કરવામાં આવે છે કે સંસ્કૃતની સુવ્યવસ્થિત રચના, ચોક્કસ જ્ઞાનશાસ્ત્રીય શબ્દસંપત્તિ અને વિશાળ ગ્રંથસંપદા તેને ભારતીય બૌદ્ધિક પરંપરાઓ સુધી પહોંચવા માટે અનિવાર્ય દ્વાર બનાવે છે. લેખમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે કેવી રીતે મુખ્ય વિષયો—તત્ત્વજ્ઞાન, ભાષાશાસ્ત્ર, ખગોળશાસ્ત્ર, ઔષધશાસ્ત્ર (આયુર્વેદ) અને રાજ્યશાસ્ત્ર (અર્થશાસ્ત્ર)—સંસ્કૃત સાહિત્યમાં વ્યવસ્થિત રીતે સંકલિત છે. લેખમાં આ દલીલ કરવામાં આવી છે કે મૂળ ભાષામાં આ સ્ત્રોતોનો અભ્યાસ કરવો અગત્યનો છે, કારણ કે તે ઔપનિવેશિક અને પશ્ચિમી અર્થઘટનાથી પર જઈને વધુ સૂક્ષ્મ અને નિષ્પક્ષ સમજણ આપે છે. અંતે, આ અભ્યાસ સંસ્કૃત અધ્યયનના પુનરુત્થાનને એક મહત્વપૂર્ણ શૈક્ષણિક પ્રયત્ન તરીકે સમર્થન આપે છે, જેથી જ્ઞાનને ઔપનિવેશિકતા મુક્ત કરી શકાય અને ભારતની બૌદ્ધિક પરંપરાનું પુનઃઅધિગ્રહણ થઈ શકે.
Keywords: સંસ્કૃત; ભારતીય જ્ઞાન પ્રણાલી (IKS); જ્ઞાનશાસ્ત્ર; ઔપનિવેશિકતામુક્તિ; આયુર્વેદ; પરંપરાગત
References
Perrett, R. W. (2016). An introduction to Indian philosophy. Cambridge University Press.
Plofker, K. (2009). Mathematics in India. Princeton University Press.
Valiathan, M. S. (2003). The legacy of Suśruta. Orient Longman.
Cardona, G. (1997). Pāṇini: His work and its traditions. Volume 1: Background and introduction. Motilal Banarsidass Publishers.
Dahiya, P. (2018). Revisiting the Indian Knowledge System. Notion Press.
Radhakrishnan, S. (2008). Indian Philosophy, Vol. 1 & 2. Oxford University Press. (Original work published 1923).
Staal, F. (2008). Discovering the Vedas: Origins, Mantras, Rituals, Insights. Penguin Books.
Kutumbiah, P. (1999). Ancient Indian medicine. Orient Longman.
Pingree, D. (1981). Jyotiḥśāstra: Astral and mathematical literature. Otto Harrassowitz.
Plofker, K. (2009). Mathematics in India. Princeton University Press.
Rangarajan, L. N. (Ed. & Trans.). (1992). Kautilya: The Arthashastra. Penguin Books.
Valiathan, M. S. (2003). The legacy of Suśruta. Orient Longman.
Vatsyayan, K. (1996). Bharata: The Nāṭyaśāstra. Sahitya Akademi.
Plofker, K. (2009). Mathematics in India. Princeton University Press. DOI: https://doi.org/10.1515/9781400834075
Scharfe, H. (2002). Education in ancient India. Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047401476
Staal, F. (2008). Discovering the Vedas: Origins, Mantras, Rituals, Insights. Penguin Books.
Bryant, E. F. (2009). The Yoga Sūtras of Patañjali: A new edition, translation, and commentary. North Point Press.
De Michelis, E. (2004). A history of modern yoga: Patañjali and Western esotericism. Continuum.
Olivelle, P. (Trans.). (1998). The early Upaniṣads: Annotated text and translation. Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195124354.001.0001
Perrett, R. W. (2016). An introduction to Indian philosophy. Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139033589
Radhakrishnan, S. (2008). Indian Philosophy, Vol. 1 & 2. Oxford University Press. (Original work published 1923).
